سالروز شهادت امام جواد (ع) پرچمدار امامت و ولایت

حضرت محمد بن علی بن موسی (ع) مشهور به امام جواد و امام محمدِ تقی (۱۹۵-۲۲۰ق) امام نهم شیعیان اثناعشری و فرزند امام رضا (ع) است. کنیه او ابوجعفر و ملقب به جواد و ابن‌الرضا بود. ملقب شدن او به جواد را به علت کثرت بخشش و احسان او دانسته‌اند. امام جواد (ع)هفده سال امامت کرد که با حکومت مأمون عباسی و معتصم عباسی همزمان بود.

براساس نقل بیشتر منابع، امام جواد (ع) در آخر ذی‌القعده سال ۲۲۰ق در ۲۵سالگی، به شهادت رسید. در میان امامان شیعه، وی جوان‌ترین امام در هنگام شهادت بوده است. او در کنار جدش موسی بن جعفر (ع) در مقبره قریش در کاظمین به خاک سپرده شد. سنّ کمِ امام جواد (هشت‌سالگی) در هنگام امامت، سبب شد شماری از اصحاب امام رضا (ع)، در امامت او تردید کنند: برخی عبدالله بن موسی و عده‌ای احمد بن موسی شاهچراغ را امام خواندند و گروهی به واقفیه پیوستند؛ اما بیشتر آنان امامت محمد بن علی (ع) را پذیرفتند.

ارتباط امام جواد (ع) با شیعیان بیشتر از طریق وکیلانش و به شکل نامه‌نگاری انجام می‌شد. در دوره امامت او، فرقه‌های اهل‌حدیث، زیدیه، واقفیه و غُلات فعالیت داشتند. امام جواد (ع)، شیعیان را از عقاید آنان آگاه و از نماز خواندن پشت سر آنها نهی می‌کرد و غالیان را لعن می‌نمود. مناظرات علمی امام جواد (ع) با عالمان فرقه‌های اسلامی در مسائل کلامی، همچون جایگاه شیخین (عُمر و ابوبکر) و مسائل فقهی مانند حکم قطع‌کردن دست دزد و احکام حج را از مناظرات معروف امامان شیعه می‌دانند.

از امام جواد، تنها حدود ۲۵۰ حدیث نقل شده است که علت آن را عمر کوتاه و نیز تحت کنترل بودن او می‌دانند. راویان و اصحاب او را نیز از ۱۱۵ تا ۱۹۳ تن شماره کرده‌اند. احمد بن ابی‌نصر بزنطی، صفوان بن یحیی و عبدالعظیم حسنی از جمله اصحاب امام بودند. در منابع شیعی، کراماتی همچون سخن گفتن هنگام تولد، طی‌ُالارض، شفا دادن بیماران و استجابت دعا، برای امام جواد (ع) نقل شده است.

عالمان اهل‌سنت نیز شخصیت علمی و معنوی امام جواد (ع) را ستوده و برای او احترام قائل‌اند. بیش از ۶۰۰ اثر علمی درباره امام نهم به زبان‌های مختلف منتشر شده است. وفاة الامام الجواد، مُسند الامام الجواد، موسوعة الامام الجواد علیه‌السلام، الحیاة السیاسیة للامامِ الجواد و حیاة الامام محمد الجواد از جمله این آثار هستند.

نسب، کنیه و لقب‌ها
مقالهٔ اصلی: فهرست کنیه‌ها و لقب‌های امام جواد (ع)
محمد بن علی بن موسی بن جعفر، امام نهم شیعیان اثناعشری است که به جوادالائمه شهرت دارد. نسب او با شش واسطه به امام علی (ع)، نخستین امام شیعیان می‌رسد. پدرش امام رضا (ع)، امام هشتم شیعیان است. [۱]مادرش کنیز بود و سَبیکه نوبیه نام داشت. [۲]کُنیه وی ابوجعفر و ابوعلی است. [۳]در منابع روایی، از وی با عنوان ابوجعفر ثانی یاد می‌شود [۴]تا با ابوجعفر اول (امام باقر (ع)) اشتباه نشود. [۵]از القاب مشهور امام نهم، جواد و ابن‌الرضا است. [۶]تَقی، زَکی، قانع، رضی، مختار، متوکل، [۷]مرتضی و مُنتَجَب [۸]را نیز از القاب او شمرده‌اند.

زندگی‌نامه
گاه‌شمار زندگی امام جواد (ع)

۱۰رجب ۱۹۵ق. تولد امام جواد (ع) [۹]۲۰۰ق سفر امام رضا (ع) به مرو
آخر صفر ۲۰۳ق شهادت امام رضا (ع) و آغاز امامت جوادالائمه [۱۰]۱۵ ذی‌الحجه ۲۱۲ق تولد امام هادی (ع) تولد موسی  ۲۱۵ق ازدواج با ام الفضل ۱۸رجب ۲۱۸ق مرگ مأمون و آغاز خلافت معتصم ۲۸محرم ۲۲۰ق احضار امام جواد (ع) به بغداد توسط معتصم آخر ذ‌ی‌القعده ۲۲۰ق شهادت امام جواد (ع) 

امام جواد (ع) سال ۱۹۵ قمری در مدینه به دنیا آمد. درباره روز و ماه ولادت او اختلاف است. بیشتر منابع، تولد او را در ماه رمضان دانسته‌اند. برخی روز آن را ۱۵ رمضان و برخی دیگر ۱۹ رمضان گفته‌اند. شیخ طوسی در مِصْباحُ الْمُتَهَجِّد، ولادت او را ۱۰ رجب ذکر کرده است.

بنا بر روایتی که در کافی نقل شده است، قبل از تولد جوادالائمه، برخی از واقفیان به دلیل فرزندنداشتن امام رضا (ع)، در امامت او تردید کردند. ازاین‌رو وقتی جوادالاَئمه به دنیا آمد، امام رضا (ع) او را مولودی پربرکت برای شیعیان توصیف کرد. با این حال پس از تولد حضرت جواد نیز برخی از واقفیان، انتساب او به امام رضا (ع) را منکر شدند. آنان می‌گفتند جوادالاَئمه از نظر چهره به پدرش شباهت ندارد؛ تا اینکه قیافه‌شناسان را حاضر کردند و آنان امام جواد (ع) را فرزند امام رضا (ع) دانستند. درباره زندگی امام جواد (ع)، اطلاعات چندانی در منابع تاریخی نیامده است.دلیل آن را محدودیت‌های سیاسی حکومت عباسی، تقیه و عمر کوتاه او دانسته‌اند. او در مدینه زندگی می‌کرد. بنا بر گزارش ابن‌بیهق، یک بار برای دیدار پدر به خراسان سفر کرد.

پس از امامت نیز چندین بار از سوی خلفای عباسی به بغداد احضار شد. مأمون عباسی در سال ۲۰۲ یا ۲۱۵ق ]دختر خود اُم‌ُّالفَضل را به عقد امام جواد (ع) درآورد. برخی گفته‌اند احتمالاً در دیداری که جوادالائمه با پدرش در طوس داشته، مأمون ام‌الفضل را به عقد او درآورده است. به گفته ابن‌کثیر (۷۰۱-۷۷۴ق) تاریخ‌نگار اهل‌سنت، خطبه عقد امام با دختر مأمون در زمان حیات امام رضا خوانده شد؛ اما مراسم ازدواج آنها در سال ۲۱۵ق در شهر تکریت عراق انجام شد.

به گزارش منابع تاریخی، ازدواج جوادالاَئمه با ام‌الفضل، به درخواست مأمون صورت گرفت. گفته‌اند هدف مأمون از این درخواست این بود که پدربزرگِ فرزندی از نسل پیامبر (ص) و امام علی (ع) باشد.به گزارش شیخ مفید در کتاب الارشاد، مأمون به جهت شخصیت علمی محمد بن علی (ع) و نیز فضل، دانش، حکمت، ادب و کمال عقل بی‌نظیری که با وجود سن کم در امام مشاهده کرد، دختر خود را به ازدواج آن حضرت درآورد؛  اما رسول جعفریان (زاده ۱۳۴۳ش) تاریخ‌پژوه، بر این است که این ازدواج با انگیزه سیاسی انجام شده است؛ از جمله این انگیزه که مأمون می‌خواست از این راه، امام جواد و ارتباط او با شیعیان را کنترل کند یا خود را به علویان علاقمند نشان دهد و آنان را از قیام علیه خود باز دارد.

به گزارش شیخ مفید، این ازدواج اعتراض برخی اطرافیان مأمون را در پی داشت؛ زیرا بیم آن داشتند که خلافت، از عباسیان به علویان منتقل شود. امام جواد (ع)، مهریه ام‌الفضل را معادل مهریه حضرت فاطمه (س) (۵۰۰ درهم) تعیین کرد. امام از ام‌الفضل صاحب فرزندی نشد. همسر دیگر جوادالائمه، سَمانه مغربیه است که  همه فرزندان امام جواد از این بانوی بزرگوار بودند.