شامپانزه ها، موجوداتی که در خطر انقراض هستند

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما ، ۱۴ جولای برابر با بیست‌وسوم تیرماه، روز جهانی شامپانزه نام‌گذاری شده است. این روز به ابتکار جین گودال، رفتارشناس مشهور حیوانات، به افتخار یکی از نزدیک‌ترین گونه‌ها به انسان و برای افزایش آگاهی عمومی برای مراقبت و حفاظت از این حیوانات نام‌گذاری شده است.

تحقیقات جین گودال و همکارانش اطلاعات ارزشمندی درباره شامپانزه‌ها، ساختار اجتماعی و دوستی آنها، ابزار‌های ارتباطی و مواردی نظیر ساخت ابزار و وسیله توسط این موجودات در اختیار ما گذاشته است.

شامپانزه نامی رایج برای دو گونه از جنس پان (Pan) است که شامل دو گونه شامپانزه معمولی و بونوبو (شامپانزه کوتوله) می‌شود. هرچند آنچه که بیشتر به اسم شامپانزه شناخته می‌شود همان شامپانزه معمولی است. نام هر دو گونه در لیست اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) در بین گونه‌های تهدیدشده به چشم می‌خورد. صد سال پیش حدود یک میلیون شامپانزه در ۲۵ کشور آفریقایی زیست می‌کردند و امروزه حدود ۳۵۰ هزار شامپانزه وحشی در سراسر قاره سیاه وجود دارد. نابودی زیستگاه و شکار برای حضور در باغ‌وحش‌ها، برنامه‌های سرگرم‌کننده و استفاده به‌عنوان حیوان خانگی از عواملی است که این گونه ها را تهدید می‌کند. همچنین استفاده از این حیوان در صنعت پزشکی و آزمایش روی آن از دیگر موارد بهره‌کشی از این حیوان است.

تحقیقات دانشمندان نشان داده که دی‌ان‌ای انسان و شامپانزه حدود ۱ تا ۱.۲ درصد تفاوت دارند. به دلیل این شباهت ژنتیکی، برخی پیشنهاد داده‌اند که بهتر است شامپانزه‌ها را به‌جای جنس پان در جنس هومو (Homo) طبقه‌بندی کنند. دلیلی که آورده می‌شود این است که بسیاری از گونه‌ها با تفاوت ژنتیکی بیشتر از انسان و شامپانزه در یک جنس قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است در علوم زیستی، به‌ویژه در انسان‌شناسی و دیرین‌شناسی، نام عمومی تمام اعضای جنس هومو واژه انسان است.

شامپانزه‌ها در اجتماع و با یکدیگر و در یک گروه زندگی می‌کنند که ممکن است از ۱۵ تا ۲۰ شامپانزه را شامل شود، اما وقتشان را صرف گشتن با تنها چند شامپانزه می‌کنند. شامپانزه‌ها در جامعه‌ای گسسته از هم زندگی می‌کنند و همه اعضای گروه همیشه با هم و در کنار هم نیستند. نر‌ها در هسته اصلی اجتماع شامپانزه‌ها در گروه می‌گردند و مواظب اعضای گروه هستند. در میان نر‌ها نیز یک سلسله‌مراتب قدرت رعایت می‌شود. شامپانزه‌ها ابزار می‌سازند و از آن برای به‌دست‌آوردن خوراکشان استفاده می‌کنند. آن‌ها روش‌های پیچیده‌ای برای شکار دارند که مستلزم همکاری، نفوذ و رتبه و درجه است. آن‌ها در وضعیت آگاهانه توانایی دست‌کاری و فریب‌دادن را دارند.
همان‌طور که گفته شد، تجارت غیرقانونی حیات‌وحش یکی از مواردی است که شامپانزه‌ها را تهدید می‌کند. بچه‌شامپانزه‌ها گاهی تا ۱۲ هزار دلار توسط باغ‌وحش‌داران خریداری می‌شوند. برای شکار یک بچه‌شامپانزه اغلب ۱۰ شامپانزه بالغ کشته می‌شوند. شکارچیان به اعضای بالغ یک خانواده شلیک می‌کنند تا در نهایت فرزندان را بتوانند شکار کنند. چین یکی از مقاصد اصلی تجارت شامپانزه‌هاست.

چند حقیقت جالب درباره شامپانزه‌ها 

• شامپانزه‌ها همانند انسان‌ها با اعضای خانواده خود ازدواج نمی‌کنند و به مرور زمان و با بالغ شدن، زوج مناسب خود را از خارج خانواده‌ خود انتخاب می‌کنند. نر‌ها برای جذب ماده‌ها به شکار می‌روند و برای آن‌ها هدایایی مانند گوشت می‌آورند.
•  شامپانزه‌ها همانند انسان‌ها دارای درک بالایی هستند، به عنوان مثال: آن‌ها از سنگ و چوب موجود در طبیعت ابزار خود را ساخته برای شکار استفاده می‌کنند.
• شامپانزه‌ها علاوه بر هوش بالایی که دارند کاملا اجتماعی هستند، آن‌ها در سنین ۵ الی ۶ سال هم بازی‌های هم سن خود را در خانواده‌های اطراف خود شناسایی و دوستیابی می‌کنند و همچنین گروه‌هایی را تشکیل می‌دهند.
• قاچاق شامپانزه و شکار آن‌ها موجب یتیم شدن بچه شامپانزه‌ها می‌شود، از همین رو مراکز نجات حیات وحش و مراکز نگهداری اختصاصی ویژه شامپانزه‌ها در برخی از کشور‌ها با نام یتیم خانه تاسیس شده تا امکان معرفی مجدد آن‌ها به طبیعت و مناطق حفاظت شده فراهم شود تا این حیوان در معرض انقراض را نجات دهند.
• نخستی‌سان‌ها که شامپانزه‌ها جزء آن‌ها هستند فقط ۱% با انسان‌ها اختلاف ژنتیکی دارند، بنابراین نگهداری از آن‌ها در باغ وحش‌ها کار غیر انسانی است. در استاندارد‌های بین المللی ابعاد و اندازه فضای نگهداری از شامپانزه‌ها حدوداً ۹۰ متر برآورد شده است، اما علاوه بر این فضا باید محلی گرم و مسقف برای فصل سرما و بارندگی هم در نظر گرفته شود.
• با اینکه شامپانزه‌ها بومی کشور ایران نیستند، اما باغ وحش‌های ایران هم مانند برخی باغ وحش‌های کشور‌های دیگر  تعدادی شامپانزه دارند، اولین شامپانزه حدوداً ۶۰ سال قبل از کشور کامرون وارد ایران شد.

ماجرای «باران» تنها شامپانزه ایرانی

اواخر اردیبهشت سال ۹۶ بود که بعد از حدود ۱۵ سال در باغ وحش ارم تهران بچه شامپانزه‌ای از مادر بسیار جوانش متولد شد، مادر شامپانزه به علت جوانی و نداشتن تجربه زایمان توانایی نگهداری از شامپانزه را نداشت. این شامپانزه برای حفظ جانش از سایر شامپانزه‌ها جدا شد و به دلیل وجود ناتوانی‌هایی در سیستم تنفسی به مدت یک ماه در انکوباتور نگهداری و پس از آن به علت عدم تکامل سیستم بلع برای تغذیه آن از لوله معده استفاده شد، لذا دامپزشک قبلی باغ وحش ارم به دلیل شرایط خاصی که این حیوان داشت، مسئولیت نگهداری از آن را بر عهده گرفت.

باران به دلیل سن و سال اندک و شرایط فیزیکی خاص، امکان زندگی مستقل در قفس و جدا از سرپرست خود را ندارد. بچه شامپانزه‌ها در حالت طبیعی باید بیش از ۵ سال را در کنار مادر خود بگذرانند. اما شرایط نامطلوب نگهداری شامپانزه‌ها در قفس‌های باغ وحش ارم باعث شده که مادر «باران» و دیگر اعضای گروه شامپانزه‌ها دچار خوی وحشی‌گری شوند و تمامی بچه شامپانزه‌های گروه خود را طی ۱۹ سال گذشته به قتل برسانند. باران تنها بچه شامپانزه‌ای بوده که طی ۲ دهه اخیر و با وجود تولد نارس، به دلیل جدا شدن از گروه شامپانزه‌ها در همان روز اول، امکان ادامه حیات پیدا کرد. در نهایت قرار شد باران را به باغ وحشی در کشور انگلیس که مجهز‌ترین مرکز نگهداری شامپانزه‌ها و میمون هاست منتقل کنند، اما در آخر این اتفاق رخ نداد و باران چهارساله به یتیم خانه‌ای در کشور کنیا منتقل شد. در حفاظتگاه شامپانزه‌ها در کنیا همه شامپانزه‌های جدید باید تحت یک دوره قرنطینه ۹۰ روزه قرار بگیرند. باران دوره قرنطینه خود را از زمان ورودش به پناهگاه با موفقیت به پایان رسانده بود و از قرنطینه به خانه اصلی شامپانزه‌ها منتقل شده بود، جایی که در ارتباط با شامپانزه‌های دیگر بود.

باران در مرحله اولیه زندگی در اقامتگاه جدید در یک مرکز بود که در آن می‌توانست بدون تماس فیزیکی شامپانزه‌های دیگر را از راه دور ببیند. این مرحله برای آشنایی شامپانزه‌ها با محیط جدید انجام می‌شود. اما 
باران قفل ایمنی قفس را شکست و خود را به منطقه جداسازی شامپانزه‌های دیگر رسانده بود. در این بین برخورد فیزیکی با برخی از شامپانزه‌های دیگر رخ داد. مراقبان به سرعت وارد عمل شدند تا درگیری بین شامپانزه‌ها را متوقف کنند، اما باران شدید آسیب دیده بود. باران به رغم تلاش برای نجات جانش، در نهایت به دلیل جراحات وارده جانش را از دست داد.

منابع :

http://hakimemehr.ir
https://ana.press